7. HỌC HỎI TỪ TƯ DUY PHẢN CHIẾU
"Nghi ngờ tất cả mọi việc hay tin tưởng vào tất cà mọi việc là hai giải pháp dễ chịu như nhau: Cả hai đều không màng tới tầm quan trọng của sự phản chiếu. " - Jules Henri Poincaré
Nhịp sống trong xã hội chúng ta không khuyến khích tư duy phản chiếu. Hầu hết mọi người đều muốn hành động hơn là suy nghĩ. Đừng hiểu nhầm ý của tôi. Tôi là một con người của hành động. Tôi có nguồn năng lượng rất dồi dào và tôi rất thích nhìn thấy mọi việc được hoàn thành. Nhưng tôi cũng là một người có tư duy phản chiếu. Có thể ví tư duy phản chiếu như "cái nồi hầm" của trí óc. Nó khuyến khích những suy nghĩ của bạn được "ninh" một cách kĩ lưỡng trước khi "ra lò". Trong quá trình này, mục tiêu của tôi là phản chiếu để sao cho mình có thể học hỏi từ những thành quả và thất bại của bản thân, khám phá ra những gì mình nên lặp lại và kiếm tìm những gì mình nên thay đổi. Đó luôn luôn là một phương án có giá trị. Bằng cách "hỏi thăm" những việc trong quá khứ, bạn có thể suy nghĩ sâu hơn.
1. Tư duy phản chiếu đem đến cho bạn quan điểm chân thật
Khi con chúng tôi còn nhỏ và sống cùng gia đình, chúng tôi thường đưa chúng đến những địa điểm tuyệt vời trong kì nghỉ mỗi năm. Khi trở về, các con luôn biết rằng chúng tôi sẽ hỏi chúng hai câu hỏi: "Con thích cái gì nhất?" và "Con học được những gì?", không quan trọng là việc chúng đi Walt Disney World hay Washington D.C.
Tôi vẫn luôn đặt ra những câu hỏi:"Tại sao?" vì tôi muốn các con phản chiếu trên những trải nghiệm của chúng. Trẻ em thường không hay đánh giá những giá trị (hay cái giá phải trả) của một việc gì đó trừ khi được thúc đẩy làm như vậy. Chúng cho rằng mọi thứ là điều tất nhiên. Tôi muốn các con tôi coi trọng những chuyến đi và học hỏi từ đó. Khi bạn phản chiếu, bạn đã có thể đặt trải nghiệm vào quan điểm sống của mình. Bạn có thể đánh giá sự phân bổ thời gian của nó và có thể học cách coi trọng những thứ mà bạn không để ý trước đây. Hầu hết mọi người đều có thể nhận ra sự hy sinh của cha mẹ mình hay của những người khác chỉ khi chính họ trở thành những bậc cha mẹ. Đó là một quan điểm sống đi kèm với sự phản chiếu.
2. Tư duy phản chiếu đem đến sự toàn vẹn và trong sáng về mặt cảm xúc cho suy nghĩ của bạn
Rất ít người có quan điểm đúng đắn khi đắm chìm trong ngọn lửa của cảm xúc. Hầu hết những người yêu thích những trải nghiệm giàu cảm xúc đều muốn quay trở lại và tái hiện nó trước khi cố gắng đánh giá nó. (Đó là một trong những lý do tại sao nền văn hóa của chúng ta sản sinh ra nhiều người đam mê kiếm tìm những cảm xúc mạnh mẽ.) Mặt khác, những người sống sót sau một trải nghiệm hãi hùng thường cố gắng ngăn chặn trải nghiệm đó bằng mọi giá, việc này đôi khi trói buộc họ trong vòng xoáy của cảm xúc.
Tư duy phản chiếu cho phép bạn tránh xa những cảm xúc mãnh liệt của những trải nghiệm quá tốt hoặc quá xấu và nhìn chúng bằng con mắt tươi mới. Bạn có thể xem xét sự rùng rợn của quá khứ bằng sự trưởng thành của cảm xúc và nhìn nhận những bi kịch qua ánh mắt của sự thật và lôgic. Quá trình đó có thể giúp chúng ta loại bỏ những cảm xúc tiêu cực.
Tổng thống George Washington cho rằng: "Chúng ta không nên ngoái nhìn quá khứ trừ khi việc đó là để đúc kết những bài học hữu ích từ những sai lầm trong quá khứ và phục vụ cho mục đích làm lời từ những kinh nghiệm mà ta đã phải trả giá đắt". Mọi cảm xúc có thể được trụ vững qua ánh sáng của sự thật, có thể được duy trì qua thời gian, có được sự toàn vẹn và xứng đáng với trí óc và trái tim của bạn.
3. Tư duy phản chiếu tăng cường sự tự tin của bạn trong việc đưa ra những quyết định
Bạn đã bao giờ đưa ra một phán quyết quá nhanh chóng để rồi ngẩn ngơ không biết mình làm có đúng không? Mọi người đều đã trải qua tình huống ấy. Tư duy phản chiếu xua tan mối nghi ngờ đó. Một khi bạn đã phản chiếu lên một vấn đề gì đó, bạn sẽ không phải lặp lại tất cả các bước của quá trình tư duy khi bạn đối mặt với nó một lần nữa. Bạn đã được đóng dấu trong đầu để xác nhận rằng bạn đã đến đó rồi. Nó làm cho thời gian tư duy nhanh gọn và dễ dàng hơn và cho bạn sự tự tin. Qua thời gian, nó cũng sẽ làm trực giác của bạn nhanh nhạy hơn.
4. Tư duy phản chiếu làm sáng tỏ bức tranh toàn cảnh
Khi tham gia vào tư duy phản chiếu, bạn có thể đặt ý tưởng và trải nghiệm vào những bối cảnh chính xác hơn. Tư duy phản chiếu khuyến khích chúng ta quay lại và dành thời gian ngẫm nghĩ về những gì chúng ta đã làm và đã thấy. Nếu một người bị đuổi việc phản chiếu trên những gì đã xảy ra, anh ta có thể thấy chuỗi những sự kiện dẫn đến việc bị đuổi. Anh ấy sẽ hiểu rõ hơn về những gì đã xảy ra và những gì là trách nhiệm của mình. Nếu chịu khó xem xét kĩ hơn những việc xảy ra sau đó, anh ta sẽ hiểu ra rằng trong một bức tranh toàn cảnh, anh phù hợp hơn với một công việc khác để phát huy kĩ năng và đạt được mục tiêu của mình. Không có sự phản chiếu, sẽ rất khó khăn để có thể nhìn được bức tranh toàn cảnh đó.
5. Tư duy phản chiếu lấy một trải nghiệm tốt để biến nó thành một trải nghiệm quý giá
Khi mới bắt đầu sự nghiệp của mình, dường như bạn rất ít có cơ hội học hỏi kinh nghiệm từ những người khác? Trong cùng lúc, bạn có nhìn thấy những người đã làm việc 20 năm mà vẫn kém cỏi trong công việc không? Nếu vậy, những việc này có thể làm bạn bối rối. Nhà viết kịch William Shakespeare từng viết: "Trải nghiệm là một thứ hồng ngọc và nó phải là như vậy, vì nó thường được mua với cái giá vô hạn". Mặc dù vậy, trải nghiệm không tăng thêm giá trị cho cuộc sống. Bản thân trải nghiệm không quý giá lắm, cái nhìn sâu sắc mà mọi người nhận thức được từ sự trải nghiệm của mình mới là quý giá. Tư duy phản chiếu biến trải nghiệm thành những cái nhìn sâu sắc.
Mark Twain đã nói: "Chúng ta phải cẩn thận khi thoát ra khỏi một trải nghiệm với tất cả sự thông thái trong đó. Không giống như con mèo ngồi trên một cái bếp nóng, nó sẽ không bao giờ ngồi lên cái bếp nóng đó nữa. Nhưng nó cũng sẽ không bao giờ ngồi lên một cái bếp lạnh. Một trải nghiệm trở nên có giá trị khi mang lại cho chúng ta thông tin hoặc trang bị cho chúng ta tri thức để đối mặt với những trải nghiệm mới. Tư duy phản chiếu giúp chúng ta làm được điều này".
LÀM THẾ NÀO ĐỂ ÁP DỤNG NHỮNG BÀI HỌC TỪ TƯ DUY PHẢN CHIẾU?
Nếu bạn giống như hầu hết mọi người trong xã hội chúng ta ngày nay, bạn sẽ thực hiện tư duy phản chiếu rất ít. Nếu việc đó là đúng, nó đang đẩy lùi bạn lại nhiều hơn bạn tưởng. Hãy ghi nhớ những chỉ dẫn sau đây để tăng cường khả năng suy nghĩ một cách phản chiếu:
1. Dành thời gian cho sự phản chiếu
Nhà hiền triết người Hy Lạp Socrates chỉ ra rằng: "Một cuộc sống thiếu sự kiểm điểm là không đáng sống". Với nhiều người, trái lại, sự phản chiếu và tự kiểm điểm không đến một cách tự nhiên. Đó có thể là hoạt động không dễ chịu vì một số lý do: họ gặp khó khăn khi tập trung suy nghĩ, họ cảm thấy quá trình tập trung suy nghĩ thật là ngu ngốc hoặc họ không muốn dành nhiều thời gian suy nghĩ về những vấn đề khó khăn trong cảm xúc. Tuy nhiên nếu bạn không chịu dành thời gian cho việc đó, gần như bạn sẽ không bao giờ có tư duy phản chiếu.
2. Tách mình khỏi sự sao lãng
Giống như bất kì kiểu tư duy nào khác, tư duy phản chiếu cần sự tĩnh lặng. Sự sao lãng và phản chiếu là kẻ thù của nhau. Nó không phải là việc bạn có thể làm bên cạnh một cái ti-vi, trong một phòng thay quần áo, khi điện thoại đang reo, hay với trẻ con ở cùng phòng.
Một trong những lý do để có thể đạt được nhiều thành quả và tiếp tục phát triển là tôi không chỉ dành ra thời gian nhiều để phản chiếu mà còn tách mình khỏi sự sao lãng trong những khoảng thời gian ngắn: 30 phút trong spa, một tiếng trên một hòn đá sau sân nhà hay một vài giờ trong một chiếc ghế thoải mái ở văn phòng. Địa điểm không quan trọng - một khi bạn đã tách bản thân mình khỏi sự sao lãng và gián đoạn.
3. Thường xuyên kiểm tra lại lịch hay sổ nhật kí của bạn
Hầu hết mọi người dùng lịch như một dụng cụ để lập kế hoạch. Tuy vậy ít người sử dụng nó như một công cụ cho tư duy phản chiếu. Những gì tốt hơn để giúp bạn kiểm tra bạn đã ở đâu và làm gì - có thể là một cuốn sổ nhật kí chăng? Tôi không phải là một người viết nhật kí thường xuyên, tôi không sử dụng viết lách để luận ra những suy nghĩ và cảm xúc của mình. Ngược lại, tôi luận ra những suy nghĩ và cảm xúc của mình trong đầu trước, rồi gạch ra những suy nghĩ quan trọng và bước vào hành động. (Tôi lập ra hồ sơ suy nghĩ của mình để có thể tra cứu dễ dàng, liên tục thực hiện hành động hoặc truyền kinh nghiệm cho bạn bè, người thân).
Lịch và sổ nhật kí nhắc bạn nhớ về việc phân bố thời gian trước đây, chỉ cho bạn xem những hành động của bạn có khớp với những ưu tiên không và giúp bạn biết bạn có đang đi đúng hướng không. Chúng cũng cho bạn một cơ hội để gợi lại những hoạt động mà bạn chưa có thời gian để phản chiếu trước đây. Nhiều suy nghĩ giá trị nhất mà bạn có thể đã bị mất đi khi bạn không cho bản thân mình thời gian để phản chiếu những gì bạn cần.
4. Đặt câu hỏi đúng đắn
Giá trị bạn nhận được từ việc phản chiếu sẽ dựa vào những câu hỏi mà bạn đặt ra cho chính bản thân mình. Câu hỏi càng tốt, bạn càng thu hoạch được nhiều vàng từ tư duy của mình. Khi phản chiếu, suy nghĩ về những giá trị, những mối quan hệ và những trải nghiệm của mình, tôi thường dựa trên một vài câu hỏi mẫu dưới đây:
• Phát triển bản thân: Tôi đã học được gì ngày hôm nay để giúp mình phát triển? Có thể áp dụng nó trong cuộc sống như thế nào? Lúc nào thì nên áp dụng nó?
• Tăng thêm giá trị: Tôi đã mang đến giá trị cho ai ngày hôm nay? Làm thế nào tôi biết được việc đó? Tôi có thể theo dõi và tổng hợp những lợi ích tích cực gì mà người ấy nhận được?
• Lãnh đạo: Tôi có nâng đỡ những người dưới quyền mình và nâng tổ chức của mình lên tầm cao mới? Tôi đã làm những gì và làm như thế nào?
• Đức tin cá nhân: Tôi có thay mặt Chúa để làm tốt mọi việc trong ngày hôm nay? Có làm theo Luật lệ Vàng không? Có nghĩ đến người khác trước bản thân mình không?
• Hôn nhân và gia đình: Tôi có truyền tình yêu cho gia đình mình ngày hôm nay không? Tôi thể hiện tình yêu đó như thế nào? Các thành viên trong gia đình có cảm nhận được điều đó không? Họ phản ứng như thế nào?
• Nhóm chủ chốt: Tôi có dành đủ thời gian cho những nhân vật chủ chốt đối với mình không? Có thể làm gì để giúp họ thành công hơn? Có thể chỉ dẫn họ trong lĩnh vực gì?
• Những khám phá: Tôi có phát hiện ra điều gì cần dành thêm thời gian suy nghĩ không? Đã học được những bài học gì? Còn việc gì cần phải làm nữa?
Việc sắp xếp thời gian cho tư duy phản chiếu của bạn hoàn toàn tùy thuộc vào bạn. Có thể bạn muốn vận dụng những trải nghiệm của tôi vào bạn. Hoặc bạn cũng có thể thử hệ thống sau đây do bạn tôi, Dick Biggs đã sử dụng. Cậu ấy tạo ra ba cột trên một tờ giấy:
Năm | Bước ngoặt | Ảnh hưởng
Hệ thống này tốt cho tư duy phản chiếu trong một bối cảnh lớn hơn. Dick sử dụng nó để định hướng những hoạt động lớn trong cuộc đời của mình, chẳng hạn khi cậu chuyển đến Atlanta và được một giáo viên mới khuyến khích học viết. Bạn cũng có thể chỉ viết "Sự kiện", "Việc nổi bật" và "Điểm hành động" để giúp bạn nhận được lợi ích từ tư duy phản chiếu. Ý chính ở đây là bạn phải tạo ra những câu hỏi phù hợp, rồi viết ra những suy nghĩ nổi bật nảy sinh trong thời gian tư duy phản chiếu.
5. Làm cho những gì bạn học được trở nên chắc chắn hơn nhờ hành động
Viết ra những suy nghĩ tốt sau quá trình tư duy phản chiếu sẽ có được giá trị nhất định, nhưng không gì tốt hơn việc biến những suy nghĩ của bạn thành hành động. Để làm được việc này, bạn phải tự giác. Chẳng hạn một cuốn sách hay luôn luôn có những suy nghĩ tốt, câu châm ngôn hay bài học mà bạn có thể trích ra và sử dụng cho bản thân mình. Tôi thường đánh dấu những điều đó trong sách và đọc lại chúng khi tôi đã đọc xong sách. Khi đọc một tin nhắn, tôi ghi những thông tin quan trọng lại và lưu trong một tập hồ sơ để sử dụng khi cần. Khi đến một buổi hội thảo, tôi luôn luôn ghi chép cản thận và sử dụng hệ thống kí hiệu để chỉ dẫn mình cần phải làm gì:
• Một mũi tên như thế này → nghĩa là cần phải xem lại tài liệu này một lần nữa.
• Một dấu sao như thế này * cạnh một đoạn nào đó nghĩa là đoạn này phải được lưu trữ dựa trên nội dung của nó.
• Một dấu ngoặc như thế này [] có nghĩa là tôi muốn sử dụng những gì đã được đánh dấu trong một cuốn sách hoặc một bài giảng.
Một mũi tên như thế này ↑ nghĩa là một ý tưởng sẽ có thể bay cao bay xa nếu tôi dành thời gian cho nó.
Khi hầu hết mọi người đến một cuộc hội thảo hay dự một khóa học, họ tận hưởng trải nghiệm, lắng nghe diễn giả và đôi lúc ghi chép lại. Nhưng rồi chẳng có gì xảy ra sau khi họ trở về nhà. Họ thích thú với nhiều ý tưởng nghe được, nhưng khi đóng cuốn sổ của mình lại, họ lại quên luôn và chỉ nhận được cái gọi là sự khích lệ tạm thời mà thôi. Khi bạn đến một cuộc hội thảo, mường tượng lại những gì bạn vừa được nghe, phản chiếu lên nó và rồi đặt nó vào hành động, nó có thể thay đổi cuộc đời bạn.
Để kết luận, tư duy phản chiếu có ba giá trị chính: nó cho ta nhiều góc nhìn trong cùng một nội dung, nó giúp ta kết nối thường xuyên với những chặng đường đời mình đã và đang đi, nó thường xuyên đưa ra những chỉ dẫn và định hướng liên quan đến tương lai của ta. Nó là một công cụ vô giá cho sự phát triển bản thân. Rất ít thứ trong đời có thể giúp tôi học được nhiều điều như tư duy phản chiếu.
CÂU HỎI SUY LUẬN
Tôi có thường xuyên quay lại quá khứ để có được một góc nhìn chân thực và suy nghĩ với sự thấu hiểu?