3. Lần gặp gỡ cuối cùng
Sau khi nhường ngôi cho chồng, Lý Chiêu Hoàng trở thành hoàng hậu Chiêu Thánh; ngỡ rằng từ đây cuộc đời bà chỉ có niềm hạnh phúc với bổn phận người vợ. Thế nhưng đến năm 19 tuổi hoàng hậu vẫn chưa sinh con, Thái sư Trần Thủ Độ sợ vua không có người thừa tự đã nói thẳng với Trần Thái Tông rằng:
- Hoàng hậu Chiêu Thánh làm vợ đã hơn 10 năm mà không sinh nở thì làm sao có hi vọng về sự nối dõi sau này, bệ hạ phải chọn một hoàng hậu khác!
Nói là làm, bằng uy quyền của mình Trần Thủ Độ ép vua Trần Thái Tông phế ngôi vị hoàng hậu, giáng Chiêu Thánh xuống làm công chúa. Thế là trong ngót 20 năm phải làm công chúa lần thứ hai này, Chiêu Thánh sống âm thầm nơi thẳm cung, một mình một bóng với nỗi hiu quạnh, khổ đau, buồn tủi.
Đầu năm Mậu Ngọ (1258) sau chiến thắng giặc Nguyên Mông, vua Trần Thái Tông mở hội tại chính điện, bình công ban thưởng cho quần thần và xuống chiếu gả Chiêu Thánh cho tướng Lê Tần (tức Lê Phụ Trần), người có công lớn trong cuộc chiến chống giặc vừa qua. Vậy là người vợ bị ruồng bỏ lại trở thành "phần thưởng" mà người chồng ban cho bề tôi của mình.
Trước khi có quyết định kỳ lạ chưa từng có trong lịch sử này, Trần Thái Tông đã vào cung gặp lại người vợ đầu của mình sau 20 năm xa cách. Kinh ngạc, bất ngờ khiến Chiêu Thánh chỉ yên lặng ngồi nghe nhà vua tỏ ý buồn rầu, đau khổ vì để người vợ trong tình cảnh như vậy. Cuối cùng ông nói:
- Nàng đã vì cơ nghiệp họ Trần mà hy sinh, chịu đựng. Nay duyên phận đã hết, chúng ta không cùng bên nhau đến bách niên giai lão, nhưng trẫm cũng không muốn nàng phải sống trong hiu quạnh.
Ngừng một lát, vua nói tiếp:
- Ta muốn nàng gả nghĩa với Lê Tần, người này là một tướng tài vốn thuộc dòng dõi nhà Lê ngày trước, ông ta oai dũng có thừa lại phong lưu mã thượng, nhiều mưu lược; trong cuộc phá giặc Thát Đát vừa rồi đã lập công lớn, từng hộ giá cứu trẫm. Mong nàng suy nghĩ kỹ, chớ phụ lòng trẫm.
Nói rồi Trần Thái Tông đứng dậy ra khỏi cung, tâm hồn ông và mặc cảm về lỗi đạo vợ chồng dường như nhẹ bớt phần nào. Còn Chiêu Thánh vẫn ngồi lặng lẽ nhìn theo hình dáng người chồng bao năm mới thấy lại trong chốc lát và giờ đang khuất dần sau cánh rèm lụa vàng thêu phượng. Đó là lần gặp gỡ cuối cùng của hai con người mà số phận đã đưa họ đến với nhau và cũng chia lìa họ.
Ở Từ Sem (Bắc Ninh) đến nay vẫn còn lưu truyền câu ca dao được cho là thác lời Chiêu Hoàng trách cứ Trần Cảnh về việc này:
Trách người quân tử bạc tình
Chơi hoa rồi lại bẻ cành bán rao!